H Πολυξένη Λοϊζιάς, Κύπρια φεμινίστρια, εκπαιδευτικός, συγγραφέας και αρχισυντάκτρια, διαδραμάτισε με το έργο και τη δράση της σημαντικότατο ρόλο τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην κατοχύρωση βασικών δικαιωμάτων των γυναικών στην συντηρητική κοινωνίας της Κύπρου.
Γεννήθηκε το 1855 στη Λεμεσό και έκανε σπουδές σε Αθήνα, Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη. Η γνωριμία της με σπουδαίες φυσιογνωμίες της εποχής εκείνης, όπως τη Σαπφώ Λεοντιάδα και την Καλλιρρόη Παρρέν, την ενέπνευσαν για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι.
Μέσα σε αυτό το κλίμα έρχεται, με το τέλος των σπουδών της, στην Κύπρο και ξεκινά το σπουδαίο έργο της. Ανέλαβε τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου Λεμεσού με βοηθό την Άννα Τομάζου- Ιακωβίδου. Η διδασκαλία τους δεν περιορίζεται στην εκμάθηση της ελληνικής και γαλλικής γλώσσας, αλλά προχωρούν στην διδασκαλία ανώτερων μαθημάτων, που περιελάμβαναν το έργο κλασσικών συγγραφέων και ποιητών. Παράλληλα εισαγάγει για πρώτη φορά το μάθημα της γυμναστικής στα παρθεναγωγεία της Κύπρου , ενώ το 1897 ιδρύει το πρώτο παγκύπριο γυμναστήριο θηλέων με την ονομασία «Παλλάδιον».
Την εποχή εκείνη οι περισσότερες από τις γυναίκες της Κύπρου ήταν αγράμματες, υποταγμένες χωρίς καμία οικονομική αυτοτέλεια ή συμμετοχή στα κοινά και οι ασχολίες τους περιορίζονταν στο να βοηθάνε τους άντρες τους στα χωράφια και να κρατάνε το νοικοκυριό. Η εκπαιδευτικός Πολυξένη Λοϊζιά θεωρούσε ότι οι γυναίκες μέσα από τη μόρφωση θα κατόρθωναν να βγουν από την αφάνεια που ζούσαν και να αποκτήσουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία. Για το λόγο αυτό ωθούσε τα νεαρά κορίτσια να τελειοποιήσουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό ανάλογα με την κλίση κάθε μιας και τις ανάγκες της πόλης, και μετέπειτα να εργαστούν. Ιδιαίτερα με τα άρθρα και τα συγγράμματα της εξέφραζε τις ριζοσπαστικές για την εποχή της απόψεις.
Από το 1912 έως το 1920 εξέδωσε το πρώτο γυναικείο περιοδικό με την ονομασία «Κυπριακή Κυψέλη». Σε αυτό αρθρογραφούσε υπέρ της γυναικείας χειραφέτησης καθώς και της ισότητας των δύο φύλων. Διεκδικούσε ίσα δικαιώματα, δικαίωμα ψήφου καθώς και δικαίωμα στην ίση αμοιβή όσον αφορά στον τομέα της εργασίας και την κατάργηση του νόμου που επικρατούσε τότε για απόσυρση της γυναίκας από την εργασία της ως διδάσκαλος, μόλις αυτή παντρευόταν. Άγγιζε θέματα τα οποία στη συγκεκριμένη εποχή χλευάζονταν και θεωρούνταν ανορθόδοξα και ανορθολογικά. Η Πολυξένη, όμως, τολμούσε να τα προβάλλει θέτοντας τις βάσεις του γυναικείο κινήματος στο νησί.Οι απόψεις της για την ανάδειξη της θέσης της γυναίκας, την ισοτιμία ανδρών και γυναικών στην εργασία, τη γυναικεία χειραφέτηση και βέβαια η δράση της μπορούν να την κατατάξουν στις πρώτες φεμινίστριες της Κύπρου στο χώρο της εκπαίδευσης και απηχούν τις απόψεις του φεμινιστικού κινήματος του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Άλλωστε το γυναικείο κίνημα αναπτύσσεται ιδιαίτερα αυτή την περίοδο με την εκβιομηχάνιση, την ανάπτυξη του καπιταλισμού και τη μαζική έξοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Το 1936 εκδίδει στη Λεμεσό το φιλολογικό περιοδικό «Παλλάδιον» και συνεργάστηκε με το κατεξοχήν φεμινιστικό έντυπο της εποχής στην Ελλάδα το «Εφημερίς των Κυριών» της Καλλιρόης Παρρέν, ενώ άλλες εκδόσεις της ήταν το «Έπος, Εγκόλπιο Ελληνίδων - Η ψυχή της Κύπρου», «Κυπριακό Λεύκωμα», το πρώτο παιδικό περιοδικό ‘Παιδική Ηχώ’, κ.α. Η Λοϊζιά προωθούσε μέσα από τα βιβλία και τα άρθρα της τις φεμινιστικές της απόψεις αλλά ταυτόχρονα προωθούσε τα εθνικά ιδεώδη και τα ιδεώδη της οικογένειας.
Η Πολυξένη Λοϊζιάς στάθηκε πρωτοπόρος και στη γυναικεία λογοτεχνική δημιουργία. Ουσιαστικά ήταν η πρώτη Κυπριά που έζησε και δημιούργησε στην Κύπρο, δεδομένου ότι η πρώτη πριν απ' αυτήν λογοτέχνιδα, η δασκάλα της Σαπφώ Λεοντιάς, δημιούργησε εκτός Κύπρου.
Έγραψε ποίηση, θέατρο, μελέτες. Εξέδωσε μάλιστα τα ακόλουθα έργα της:
Πατριδογραφία Κύπρου, σχολικό βοήθημα, Λεμεσός, 1890.
Ἡ Δούλη Κύπρος, δράμα, Λεμεσός, 1890. Το έργο αυτό, που γράφτηκε το 1882, είναι έμμετρο και όπως αναφέρει η ίδια,«ἐδιδάχθη δίς μέτ' ἐπιτυχίας ὑπό τῶν μαθητριῶν τοῦ Παρθεναγωγείου Λεμησσοῦ...».
Ἴριδες, ποιητική συλλογή, Αθήνα, 1901. Η συλλογή της αυτή τιμήθηκε με έπαινο στην Αθήνα.
Ἡ ψυχή τῆς Κύπρου (ἔπος ἤ ἐγκόλπιον τῶν Ἑλληνίδων), Λεμεσός, 1908.
Κυπριακή Κυψέλη, περιοδική έκδοση 1912-1920, Λεμεσός, 1921.
Κυπριακόν Λεύκωμα, ποιήματα κ.ά. λογοτεχνήματα, καθώς και παροιμίες, Λεμεσός, 1924.
Μαθητικός Κόσμος, αναγνωστικό δημοτικού, Λεμεσός, 1925.
Το λογοτεχνικό και άλλο συγγραφικό έργο της Πολυξένης Λοϊζιάδος είναι βασικά εθνικού και παιδαγωγικού περιεχομένου. Η ποίησή της είναι λυρική και πατριωτική.
Η Λοϊζιάς πέθανε το 1942 σε ηλικία 87 ετών.
Πηγή: http://www.polignosi.com, https://www.mixanitouxronou.com.cy/
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον δημοσιογράφο/ερευνητή Χρύσανθο Χρυσάνθου για την παραχώρηση των φωτογραφιών και την πολύτιμη βοήθεια
Η προσωπογραφία της Πολυξένης Λοϊζιάς που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Νίκος Νικολαΐδης, βρίσκεται σήμερα στο Λανίτειο Λύκειο Β’, στη Λεμεσό.
